Zeytin Ağaçlarındaki Budama Teknikleri : Şekil Budaması

Şekil Budaması Budanacak ağaçlara ilk yıl dokunulmaz sadece yaprakları kesmeden sonradan alınacak dalların uçları kesilerek yaprak sayısının çoğaltılarak yaprak/kök oranını artırmak amaçlanır. Bundan sonra yapılacak budamada üç veya dört anadallı taç kurmak gerekir. Ana dallar gövdeye 45 derecelik açıyla bağlanmış ve gelişmiş olanlarından seçilmelidir (Kantar, M. 1964). Budama yinede hafif olmalıdır. Şiddetli budamalar bitkinin geç ürüne yatmasına ve vejatatif gelişmenin azalmasına sebep olur. Fakat kuvvetli bir gövde ve ana dal sistemi elde etmek için hafif budamalarla ağaçlara şekil vermek gereklidir. Yaprakların her birinin kendi görevini yerine getirmesi için birinin diğerinin ışığına engel olmaması gerekir. Böyle bir paylaştırma en iyi goble şekliyle sağlanır (Renaud, P.A. 1950). Şekil budamasında mümkün olduğu kadar aynı yerden anadal çıkışını engelleyerek her bir anadalın gövde etrafında düzenli olarak ve birbirinden uzak olarak çıkışını sağlamak kırılmalara karşı direnç sağlayacaktır. Anadalların gövdeyle yaptıkları açının çok dar olması ağacın yeterince havalanmasını azaltarak ağacın dik bir şekilde büyümesine neden olur. İlk yıllarda yapılan şekil budamaları ile ağaç verime yattıktan sonra yapılan şekil budamaları arasında en iyi verimin ikincisi olduğu belirtilmektedir (Hartman et. All. 1966). Çavuşoğlu (1988), Bioletti (1922) ve Jacobi (1934)’ye atfen genellikle her budamanın gelişme ve meyveye yatmanın gecikmesine sebep olduğunu ve bunun ilk budamaların şiddetiyle artığını bildirmiştir. Budamayla gelişme ve meyveye yatma gecikse de budanmamış ağaçların çalı şeklini alarak yaşlandıkça birbirini sıkıştırması, rüzgar ve ürün ağırlığıyla kırılması ayrıca ağacın iç kısımlarının hastalık ve zararlıların çoğalmasına sebep olacağı bir gerçektir. Bundan dolayı ağacı budamamak sonucuna varmak hatalı olacaktır. Zeytin ağaçlarında verilecek şeklin belirlenmesinde güneş ışınlarından en fazla fayda sağlamak ve toprağın yeteri kadar havalandırılması esas alınmalıdır (Morettini, A. and Nietd, O.M. 1971). Şekil budamasında uzun süre beklemek bitkinin gelişimini geciktirir ve gövdenin çürümesine sebep olabilir, istenilen şekil ağaçlara verilemeyebilir. Verimsiz devrenin uzamasına yol açar. İlk beş yıl içinde kuvvetli bir gövde ve iyi gelişmiş bir anadal sistemi için şekil budamasının yapılması gerekir (Hartman, T.H. 1966). Çavuşoğlu A. (1988) tek gövde ve devamlı bir çatı için ağaçları meyveye yatıncaya kadar bırakıp faydasız dalları keserek daha sonra şekil verme metodu gövde gelişmesi ve çabuk meyveye yatma için uygun olduğunu bildirmektedir. Zeytin yetiştiriciliğinde en uygun şekil gobledir. Eğer bahçelerde farklı şekiller uygulanması isteniyorsa vazo formasyonu için olan prensipler uygulanmalıdır (Donno, G. 1971). Zeytin ağaçlarında gençlik döneminde şekil vermeye yönelik birçok form bulunmaktadır. Ama geleneksel olarak uygulanan yüksekten goble biçiminde taçlandırmak, hasat, budama ve mücadele gibi işlemleri güçlendirdiği için birçok araştırıcı alçaktan taçlandırma sistemlerini önerir fakat makinalı hasatta gövde sarsıcılarının çalışmasının kolaylığı için önerilen taç yükseklikleri farklılık gösterir. Kısa ve orta vadede ağaç yoğunluğu az, çok gövdeli tesislerdeki verimin ağaç yoğunluğu fazla tek gövdeli tesislerden daha az olduğunu göstermiştir. Hasadın mekanizasyon isteği tek gövdeli ağaç şekline yönelmemizi sağlar (Munoz, P.M.1989). Tacı alçaktan kurarak orta boylu ağaçlar yetiştirmenin kısa zamanda ürüne yatmasında, bakım masraflarını düşürmede ve hasat işinin kolay ve ucuz yapabilmek için gereklidir. Yapılan uygulamalar ile kısa gövdeli goble ve kısa gövdeli serbest şekiller, uzun gövdeli goble’ye göre 10 yıllık ortalamada daha fazla meyve elde edilmiştir (Çavuşoğlu, A. 1984). Verim, taç hacmine ve ağaç başına düşen meyve miktarlarındaki bulgular istatistiksel olarak farklı bulunmamasına rağmen kısa gövdeli goble ve kısa gövdeli serbest şekiller uzun gövdeli gobleye göre daha iyi sonuç vermiştir (Çavuşoğlu, A. Ve Usanmaz, D.M. 1984). Alçaktan taçlandırma ağaçların daha erken verime yatmasını sağlar, hasat ve hastalıklarla mücadeleyi kolaylaştırır, rüzgar zararları azalır, güneş yanıklarına karşı gövde korunur, topraktaki gölgelenme artığından yabancı otlar çıkmaz ve buharlaşma azalır ( Pansiot ve Rebour, 1964). Taç gelişimi ve meyveye yatma sadece dış faktörlere değil aynı zamanda çeşidin genetik özelliklerine de bağlıdır. Değişik çeşitlerin kendilerine has olan doğal şekillerinin almalarının sebebi genetik yapılarının ve o bölgedeki ekolojik şartlardan kaynaklanmaktadır. Ağacın aldığı şekli iklim, ışık, ısı, fotosentez faaliyeti belirler. En uygun şekillerin ise goble, silindir, küre ve şemsiye şekilleri olduğu bildirilmektedir (Donno,G.1971). Bu şekillerin farklı çeşitleri mevcuttur. Zeytinliklerde en fazla uygulanan vazo-goble şeklinin, terskoni şeklinde vazo, silindirimsi koni şeklinde vazo, kesik koni şeklinde vazo ve çok konili vazo tipleri vardır (Munoz, P.M. 1989). Morettiniye göre esas terbiye şekli vazodur ve bundan diğerlerine kıyasla pek çok varyasyonları ortaya çıkmıştır ki çoğu zaman bunlar birbirinden bariz bir şekilde farklılık gösterir. Gövde kesit alanına ve taç hacmine düşen verimler açısında yapılan çalışmalarda en iyi sonucu kısa gövdeli goble ve piramit şekli vermiştir. Ancak piramit şeklinde budamanın ağaçların tepe dallarının herhangi bir nedenle kırılması halinde ağacın doğal gelişimine uygun olan goble biçimine dönme eğilimi vardır. Goble biçiminde budanan ağaçların iyi hava ve ışık alması ve bakım tedbirlerindeki masrafın az olmasından dolayı zeytin ağacı için alçaktan taçlandırılmış goble biçimi önerilir (Kaynaş,N. vd. 2000). Soğuk bölgelerde çukur yerlerde tacın soğuktan zarar görmemesi için ağaçlar yüksekten taçlandırılmalıdır (Doğan, U. vd. 1988). Sonuçta yukarda ki bilgiler ışığında ağaca zorlanmış şekiller vermek ürüne yatmayı geciktirdiği gibi verim gücünü azaltır ve işçilik artar bundan dolayı pahalı bir budama ister. Zeytin ağacı ışığı seven bir bitki olmasından dolayı şekil budaması ile tacın ışığı en fazla alabilecek şekilde teşkil edilmesine çalışılmalı, ağacın iç kısımlarından iyi bir verim alınabilmesi için şekil budaması ağacın ortasının ilerde iyi bir ışıklanmaya imkan vermelidir. Oluşturulacak iskelet veya çatının tüm ürün dönemi içerisinde ürüne destek sağlayabilecek şekilde yapılması gerekir. İyi ve uygun bir şekil budamasıyla uzun yıllar kaliteli ve bol ürün alınabilir. Zeytin ağacına zorlayarak şekil vermekten ziyade serbest şekilde fazla el işçiliği istemeyen ve bitkinin doğal çalımsı şekline uygun sistemleri seçmek daha yerinde olacaktır. Buna da en uygun şekil kısa gövdeli goble şeklidir. 

Zamanlama: En uygun zaman, ilkbahar başlangıcı veya yazın erken dönemidir. Bu dönemde ağaç dinlenme aşamasındadır ve budama yarası daha hızlı iyileşir.

• Kesim Tekniği: Dalları keserken, düz ve temiz kesimler yapmak önemlidir. Dalları kökten kesmek yerine, dalların tabanından yaklaşık 1-2 cm yukarıdan kesmek daha iyidir.
• Hastalıklı veya Kırık Dalların Temizlenmesi: Ağacın sağlığı için hasta veya kırık dalların kesilmesi gerekmektedir. Bu şekilde sağlıklı büyüme teşvik edilir.
• Dengeli Budama: Ağacın şeklini ve büyümesini dengelemek için dikkatlice budama yapmak gerekir. Aşırı budama, ağacın verimini olumsuz etkileyebilir.

Bu teknikler, zeytin ağaçlarının doğru şekilde budanması için önemlidir ve zeytin budama testeresi kullanırken bu tekniklerin dikkate alınması gerekir.