Zeytin Ağaçlarındaki Budama Teknikleri : Gençleştirme Budaması

Gençleştirme Budaması Yaşlı ağaçlar yaprak ve kök faaliyetleri itibariyle fizyolojik olarak dengesizdirler, aynı zamanda büyük odun aksamı ve meyve dallarını besleyemezler. Özsu dolaşımı azaldığında ana dallarda obur dalların çoğaldığı görülür. Gençleştirme budaması ile gübrelemeyle C/N oranını optimum seviyeye döndürmek gerekir. Ağaçların yaşı ve içindeki bulunduğu şartlar dikkate alındığında anadalların kabaklanmasından, dipten kabaklamaya kadar gençleştirme budamalarındaki amaç yapraklar ve ağacın odun yapısı arasında bir denge kurmaktır. Genç bir taç meydana getirerek kök ile taç arasındaki özsu akışını sağlamaktır (Çavuşoğlu, A.1988). Ağaçlarda verimlilik reaksiyonunu kolaylaştırmak için yumru ve gövdenin dibinde anadal ve büyük köklere giden kısımlarda birikmiş yedek bitki besin depoları vardır. Şiddetli budama ile bunlar harekete geçerek ağacın yenilenmesini sağlayan meristemleri faal duruma getirip dokuları farklılaşmaya sevk ederek yeni sürgünlerin hızlı bir şekilde oluşup büyümesini sağlarlar (Çavuşoğlu, A.1988). Ağaçların yaşlanma durumlarına göre farklı gençleştirme budamaları yapılabilir fakat öncelikle ağacı yıpranmış ve hastalıklı dallardan kurtarmak gerekir. Yaşlı ve verimden düşmüş zeytinliklerin gençleştirilerek ıslahı genellikle taçta, anadalar ve gövde seviyesinde ayrıca dipten ve toprak seviyesinden kesmek üzere farklı şekillerde yapılabilir. Anadallar seviyesinde kabaklamada ağaç az da olsa ürün veriyorsa kademeli olarak ürün yılına girerken en geç Şubat ortasına kadar dallardan bilezik alınarak dalların ürün vermesi sağlanmalı ve daha sonra bilezik alınan dallar kesilerek kabaklama yapılmalıdır. Gövde yanmış, yaralanmış, hastalık ve zararlılardan etkilenmiş yaşlanarak içleri boşalmış, kurumaya başlamış ise dipten kabaklama en iyi sonucu verir. Gövdede bilezik alınarak o yıl ürün alınıp sonra bilezik altından gövde kesilip ve kesim yerinin altından çıkan sürgünlerden gençleştirme yapılır. En önemli sorun ise toprak üstü aksamı gençleşmesine rağmen kök sistemi gençleşmediği için 15-20 yıl sonra tekrardan verimde düşme görülebilir ve bundan sonra tekrardan gençleştirme yapılmalıdır (Çavuşoğlu, A. Ve Usanmaz, D. 1991). Yaşlı ve verimden düşmüş zeytinliklerin gençleştirilerek yenilenmesi eğer ağaç gövdeleri sağlam ve kemirici hayvan zararı yoksa taç anadal ve gövdenin üst seviyesinden uygulanacak hafif ve şiddetli şekilde kesimler olumlu sonuçlar verir. Ancak bu uygulamalar ile üreticilerin ürünsüz bir devrede beklememeleri için uygun görüldüğü takdirde bilezik alma yaparak uygulanması daha kolay olur. Ancak ekonomik değerini yitirmiş gövdelerin içleri boşalmış ölü odun haline gelmiş verimsiz veya verimden düşmüş ağaçların dipten budanarak gençleştirilmesi zorunludur (Canözer, Ö. ve Özahçı, E. 1988). Yapılan araştırmalarda gövdenin altından kabaklanan ağaçlarda 5 yıl sonra yeni bir taç elde edilmiş ve bu taç hacminin 20 yaşlı kontrol ağaçlarından daha fazla büyüdüğü görülmüştür. Üç yıl sonra ürün vermeye başlamış ve 9 yıl sonra kümülatif verimin kontrol grubuyla eşit olduğu bildirilmiştir. Bu metodla hasat ve budama işçiliği azalmış, ağaç gençleşmiş ve ürünlerde düzelme meydana gelmiştir. Taç hacmi ilk yıl 5 m², 7. yıl ise 24,5 m² olmuştur. Kontrol ağaçlarının ise 18 m² olmuştur. Net kazanç kontrole göre fazlasıyla artmıştır (Cimato, A. et all. 1989). Taçtan kabaklamanın yapılması kolaydır ve kabaklanan ağacın mahsüle dönüşü hızlıdır, yaklaşık üç yıl içinde ürün elde edilir. Uygulamanın kötü yanları ise eski gövde daima hastalık ve zararlıların etkisi altındadır ve üç sene ürünsüz dönem gerçekleşecektir. Dipten kabaklamanın iyi yanı kök hariç ağacın tamamının yenilenmesidir. Fakat bitki geç meyveye yatar yaklaşık sekiz yıl sonra ürün alınmaya başlanır (Mohamed, K. 1971). Yapılan gözlemler neticesinde anadaldan kademeli olarak yapılan kesimlerde 5-8 yıl sonra kimi dallar kalın kimi dallar ince olacak ve ağaçta asimetrik bir şekil oluşacaktır. Bitki özsuyunu yapraklara taşıyan yol kısaldıkça yaprakların beslenmesi daha kolay olmakta ve ağacın meyveye yatması yavaşlamamaktadır. 20 yaşlı zeytinliklere don vurması sonucu yapılan yenileme budamasından üç yıl sonra serbest taçlı çalı şekilli ağaç halinde bodur terbiye edilen zeytinlikler kadar gençleşme meydana gelmiş ve önceki durumda 20 kğ ürün veren bu ağaçların ağır budamadan sonra yaklaşık ürün miktarı 60 kğ’a kadar çıkmıştır (Bouat, A. 1971). Ağacın yaşlanmasında budama önemli faktördür eğer budama doğru uygulanırsa ağacın en önemli büyüme ve verim düzenleyicisidir. Gençleştirme budamasının başarısı tamamen zeytin ağacının genetiğinden kaynaklı kendini yenileme kabiliyetinin sonucudur. Zeytin ağacında ağacın yapısı, yaşlanma durumu, uygulanacak kültürel uygulamalar, toprak yapısı, iklim durumu ve ağacın istekleri doğrultusunda yapılan gençleştirme budamalarıyla uzun yıllar verim alınabilecek duruma getirilebilir.